meest voorkomende letsels tijdens wildwatervaren

Laatste update: juni 2021

Onderstaande tekst is bedoeld als geheugensteuntje, het is niet bedoeld als vervanging van een EHBO cursus. Ook betekent meest voorkomend niet dat het veel voorkomt, maar als er iets fout gaat betreft het meestal een van onderstaande letsels.

Een samenvatting (2 x A4) van het onderstaande voor in je EHBO set vind je hier: SVkaartEHBO.pdf

Meest voorkomende ziektebeelden/letsels tijdens wildwatervaren:

• Stenen koppen: van bult op het voorhoofd tot hersen- en/of wervelletseloofd- en nekletsel
• Onderkoeling
• Bloedingen
  • Aderlijk
  • Slagaderlijk
  • Bloedneus
• Warmte letsels
  • Zonnebrand
  • Hitte krampen
  • Warmte uitputting
  • hitteberoerte
• Breuken/ kneuzingen
• Schouder uit de kom
• Letsel aan tanden

Stenen koppen: van bult tot voorhoofd tot hersen- en/of wervelletsel

Preventie: goed passende helm die ook het voorhoofd bedekt. Helm in ieder geval na elke grote impact vervangen

Hersenletsel:

• Tekenen hersenletsel: misselijkheid, hoofdpijn, veranderd gezichtsvermogen.
• Alarmsignalen ernstig hersenletsel: bewusteloosheid, suf/slaperigheid/verwardheid/onrust, braken, beschadiging helm (muv krassen), tekenen hersenletsel bij iemand die bloedverdunners (muv ascal) gebruikt

Wervelletsel:

• Tekenen wervelletsel: hevige pijn in rug of nek direct ontstaan tijdens/na het ongeluk
• Alarmsignalen wervelletsel: krachtsverlies en of gevoel-/coordinatiesstoornissen in beide armen of benen 

Behandeling:

• Indien alarmsignalen of tekenen wervelletsel: met SPOED professionele hulp inschakelen (112) en nek stabiliseren
• Indien geen alarmsignalen maar wel tekenen hersenletsel: schat per situatie in of iemand nog verder kan varen. Bij voorkeur niet verder varen dan het 1e punt waarop iemand veilig uit kan stappen. Iemand met tekenen hersenletsel nooit alleen uit laten stappen, minimaal 1 persoon extra mee als begeleiding en bij voorkeur twee. Dezelfde dag iemand na laten kijken door arts. 
• Indien geen alarmsignalen of signalen hersenletsel, maar wel een bult op het voorhoofd: koelen, zo snel mogelijk en minimaal 15 minuten blijven koelen verminderd de pijn en zwelling.
• Let op: adrenaline kan klachten in 1e instantie maskeren en soms ontstaan klachten hersenletsel pas na dagen of weken. Dan alsnog beoordeling door arts

onderkoeling

Onderkoeling is lichaamstemperatuur onder de 35°C

Symptomen 1e tekenen/ dreigende onderkoeling: koud, rillen/klappertanden, minder zin om te varen. Een snelle test om op het water te kijken of iemand te vragen of hij te koud wordt, is hem vragen je een zo stevig mogelijke hand te geven. Als iemand onderkoeld raakt, probeert het lichaam het warme bloed zoveel mogelijk rondom de organen te houden en worden de spieren in de hand minder krachtig. 

Behandeling 1e tekenen/dreigende onderkoeling: iets laten eten (eerst iets met suiker voor de 1e energie, daarna boterham/reep) en drinken (niet als iemand niet volledig alert is --> risico verslikken). Daarnaast iemand aanmoedigen om zich warm te varen, door tempo op te voeren of juist extra keerwaters te pakken. Als dit niet werkt, behandelen volgens kopje onderkoeling. In ieder geval NIET over de huid wrijven, warme voorwerpen op de huid leggen of iemand alcohol laten drinken. Hierdoor gaan de vaten in de huid openstaan waardoor het koude bloed uit de armen en benen naar de organen stroomt en iemand dus eigenlijk verder afkoeld. 

Symptomen onderkoeling: verwardheid/ verminderd bewustzijn/ slaperigheid, verstijfde spieren (rillen/klappertanden stopt), pijn verdwijnt. In de laatste fase van onderkoeling kan iemand bewusteloos raken, zeer traag gaan ademen en het hart zeer langzaam kloppen. Hierdoor kan het lijken dat iemand al dood is. 

Behandeling onderkoeling: laat iemand zo snel mogelijk uitstappen, echter nooit alleen en het liefst 2 personen mee als begeleiding. Zo snel mogelijk warme en droge kleding aantrekken. Als iemand niet verward is hem laten eten en drinken.

Bij verwachdheid, verminderd bewustzijn, onregelmatige of trage ademhaling/pols --> zsm professionele hulp inschakelen (112) en voorkom dat iemand in de wachttijd verder afkoeld (reddingsdeken/ survival bag). Laat iemand niet meer bewegen om te zorgen dat er geen koud bloed uit de armen/benen naar de organen gepompt wordt

Preventie onderkoeling

• Hou met kledingkeuze en tochtplanning rekening met de buitentemperatuur+ windfactor (je koelt sneller af bij koude wind) + watertemperatuur
• Juiste kleding (geen katoen, wel goed passend neopreenpak/ droogpak, fleece, thermo-kleding of wol)
• Veel warmte verlies je via je hoofd. Een badmuts heeft al effect en een  goede wollen of neopreen muts of cap doet wonderen.
• Goed eten en drinken met name voor, maar ook tijdens tocht
• Niet langer dan nodig in water
• Let op elkaar voor tekenen onderkoeling. Let op:  kans onderkoeling bij hele groep 

Warmte letsels

Hitteberoerte: het lichaam is niet meer in staat warmte kwijt te raken. LEVENSBEDREIGEND!

Symptomen: gedragsverandering, verwardheid, hyperventilatie, waanvoorstellingen, bewusteloosheid, Huid is warm en droog

Behandeling: zsm afkoelen en professionele hulp inschakelen! Tot die tijd: koele omgeving, verwijder kleding, koelen met koel water

Preventie oververhitting:

• voldoende vocht- en zout intake
• juiste kleding

Zonverbranding: warme rode huid na (langdurige) blootstelling zonnestralen

Behandeling: ga uit de zon, voorkom verdere blootstelling. Huid koelen met natte lappen (nat thermoshirt) of after sun. Blaren NIET doorprikken ivm risico op infectie. 

Preventie: huid bedekken (lange mouwen), zonnebrand creme. Let op: thermoshirt houdt UVstraling niet tot nauwelijks tegen, dus onder een thermoshirt kan je nog steeds verbranden.

Overige hitte letsels 

Symptomen: dorst, misselijkeid, spierkramp, flauwvallen, moeheid, hoofdpijn

Behandeling: afkoelen in rivier/ schaduw, voldoende water drinken en wat (zouts) eten. Indien geen/onvoldoende effect, behandelen als hitteberoerte. Presentatie van hitteberoerte kan soms atypisch zijn, missen van hitteberoerte kan leiden tot overlijden of permanent hersenletsel. 

Bloeding

Aderlijk (bloed stroomt niet-pulserend uit de wond)

• Bloeding stoppen door er druk op uit te oefenen. Indien fors bloedverlies 10 minuten continue afdrukken op de plek waar het bloed, zonder te kijken of het al gestopt is.
• Als de huid niet tegen elkaar aan blijft liggen eventueel na elkaar toebrengen met zwaluwstaartje
• Als laatste Tetanusvaccinatie >10jr geleden is, zsm overleg arts of het nodig is om deze te herhalen
• Wond moet door arts beoordeeld worden indien:
  • Wonden die gehecht moeten worden: (snij)wond >1cm, wond in gelaat of wonden met rafelige wondranden
  • Bijtwonden
  • Wonden >1cm diep
  • Wonden met veel zand of steentjes
  • Wonden over gewricht (risico op dwangstand gewricht door litteken)

Slagaderlijk (bloed spuit er met elke hartslag pulserend uit)

• Bloeding verminderen door er druk op uit te oefenen
• Altijd professionele hulp inschakelen, iemand zo min mogelijk verplaatsen

Kleine wonden: schoonmaken met water/ ontsmettingsmiddel, daarna verbinden of pleister op plakken. Niet meer bloedende schaafwonden het liefst aan de lucht laten drogen. Contact arts indien de huid rondom de wond toenemend rood, warm, dik en pijnlijk wordt en zeker indien ook koorts. Dit kan wijzen op een ontsteking. 

Bloedneus: als bloedneus is ontstaan na een klap/stoot:  de neus niet snuiten, anders 1x neus snuiten. Vervolgens neus net onder het benige stukje van de neus 10min dichtknijpen met het hoofd iets voorover, pas na 10min kijken of bloeden gestopt is. Als de bloeding dan nog niet gestopt is, bovenstaande herhalen. Als de bloeding is gestopt advies om even rustig aan te doen, niet pulken en neus niet snuiten. Als de bloeding dan nog niet gestopt is, beoordeling door arts

Breuken/ kneuzing

Beoordeling door arts indien verdenking fractuur vanwege: standsafwijking, direct veel pijn, niet kunnen belasten

Bij kneuzing: 15-20min koelen, belasten op geleide van de pijn, zo nodig paracetamol als pijnstilling. Indien het een voet betreft: in rust voet hoog houden

Schouder uit de kom

Indien de kop niet uit zichzelf terug schiet of persoon de schouder niet zelf terug kan zetten:

• niet proberen zelf de kop terug te zetten (kunnen zenuwen en bloedvaten door beschadigen)
• arm fixeren (bijvoorbeeld door arm met ductape aan het lichaam vastmaken)
• naar ziekenhuis

Alleen indien ver weg (>4 uur) van ziekenhuis (en altijd met toestemming van slachtoffer):

1. Hoe eerder, hoe makkelijker
2. geef het slachtoffer een sterke pijnstilling, liefst met spierontspanner
3. het slachtoffer ligt op een plek waar de arm naar beneden hangt
4. Hang een verzwaarde helm (tot 2 kg) aan arm
5. Gewicht langzaam verdubbelen, verminder het gewicht bij pijn
6. Wachten tot schouder vanzelf terugschiet
7. Controleer elke 10 minuten de bloedtoevoer naar de arm. Indien je geen pols meer voelt, gewicht verminderen.

Letsel aan tanden

Indien een volledige tand eruit is, deze afspoelen in bij voorkeur melk (tandhals (= deel wat je normaal niet kan zien) niet vastpakken) en zsm terug plaatsen (kan maar op 1 manier). Als dit niet lukt of als een deel van een tand is afgebroken moet iemand zo snel mogelijk naar de tandarts gebracht worden. Ook nu tandhals niet vastpakken. Tand het liefst bewaren in speeksel onder de tong of in glaas (volle) melk, of groene thee.

Bloeding eventueel stelpen met gaasje met koud water.